CEO’s Dergisinde Acar Baltaş

Beşinci Düzey Liderlik ve Karizma

Son on yılın iş dünyasında en çok etki yaratan on kitabından biri olan “İyi’den Mükemmele Şirket” (From Good to Great) kitabının yazarı Jim Collins, 1435 Fortune 500 şirketi üzerinde yapılan araştırma sonucunda, sürdürülebilir başarının örneği olabilecek 11 şirket saptayabildiklerini anlatıyor.

Jim Collins’e göre sürdürülebilir başarıyı sağlayan kurumların en önemli özelliği, “beşinci düzey liderlik” olarak isimlendirilen özelliklere sahip bir kişi tarafından yönetilmeleridir. Beşinci düzey liderlik kısaca, kişilik boyutunda derin bir alçakgönüllülük ve profesyonel boyutta da büyük bir tutku olarak tanımlanmaktadır.

Akla gelen ilk soru şudur: Beşinci düzey bir liderin alçakgönüllülüğü hayata nasıl yansır? Bu liderler başarıyı paylaşır ve birlikte çalıştıkları kişileri ön plana çıkartırlar. Başarılarının kaynağı sorulduğunda, dış koşulların kendilerini desteklediğini ve talihli oluklarını söylemektedirler. İşler iyi gitmeyip ve beklenen sonuçlar alınmadığı zaman da sorumluluğu bütünüyle üstlenirler. İş başında sakin, soğukkanlı ve kararlı davranırlar. Birlikte çalıştıkları kişileri motive etmek için “karizmatik” görünmek yerine, önceden koydukları standartları pusula olarak kullanırlar.

Bu liderlerin pusula olarak kullandıkları ve birlikte çalıştıkları kişilere benimsettikleri standartlar, sarsılmaz iradelerini yansıtmaktadır. Bu standartların başında, vasatlığı kabul etmemek gelir. Bunun sonucu, koşullar ne olursa olsun, koydukları yüksek hedeflerin gerçekleşmesinden başka bir sonuç kabul etmezler.

Bu liderlerin en önemli önceliklerinden biri de, yerlerine geçecek kişiyi çok iyi seçip, onu yetiştirmeleridir. Böylece attıkları temellerin üzerinde gelecekte daha iyi sonuçlar almak mümkün olabilmektedir.

Karizmanın Aldatıcı Cazibesi

Jim Collins’in araştırmasında ortaya çıkan olgulardan biri de, gösterişli ancak sabun köpüğü gibi parlayıp sönen başarılara imza atan liderlerin şirketlerini uzun ömürlü ve mükemmel başarılara götüremedikleridir. Karizmatik liderlerin ilk fark edilen özellliği, kendilerini iyi ifade edebilmeleri ve çevrelerini etkileyebilmeleridir. İlgi odağı olmaktan hoşlanır, alışılmamış davranışlarla dikkat çekerler. Ancak bu özellik iki ucu keskin bıçağa benzer. Örneğin sosyopatların bir bölümü de bu alanlarda çok başarılıdırlar.

Gerek davranış ve akıl sağlığı problemlerini tanımlayan DSM IV (Diagnostic Statistical Manual For Mental Disorders)’ta gerekse Glasgow Caledonian Üniversitesi’nde yapılan çalışmalarda, sosyopatların şu kişilik özellikleri saptanmıştır:
• Bencillik
• Kendine aşırı önem vermek
• İnsanları kullanmak,
• Patolojik yalancılık ve yalanlarına kendisi de inanmak
• Yaptıklarından sorumluluk duymamak
• Gerçekdışı amaçlar

Psikolog Liza Marshall suçlular ve mahkumlar üzerinde yaptığı araştırma sonucunda, yukarıdaki özelliklerin hemen hemen hepsinin politikacıların ve karizmatik iş liderlerinin büyük çoğunluğunda bulunduğunu da görmüştür.

Beşinci Düzey Liderlik ve Özgünlük

Beşinci düzeye ulaşan liderler, nispeten daha sık rastlanan dört liderlik düzeyinin becerilerine sahiptirler ve bunların da ötesine geçerler. Örneğin, dördüncü düzeydeki bir lider, sahip olduğu vizyona ulaşmak için birlikte çalıştığı kişileri ikna eder, ilham verir, heyecan yaratır ve harekete geçirir. Ekip üyelerinin bu uğurda yorulmadan çaba göstermelerini sağlar. Ancak dört liderlik düzeyinde bulunan kişiler, şirketlerinde başarılı sonuçlar gerçekleştirseler de, şirketlerini vasattan kalıcı bir mükemmellik düzeyine çıkarmayı başaramazlar.

Beşinci Düzey Liderlerin Özellikleri

Jim Collins’e göre dördüncü düzeyden, beşinci düzeye ulaşmak için, beşinci düzeyin tohumunu (çekirdeğini) içinde barındırmak gerekir. Çünkü bu tohuma (çekirdeğe) sahip olmayan kişilerin çok büyük bir egoları vardır. Bu aşırı gelişmiş ego, liderin kurumdan çok kendisine odaklanmasına yol açar. Ancak ölümcül bir kaza veya ciddi bir hastalık gibi hayatla hesaplaşmayı gerektiren bir yaşam krizi bu tohumu harekete geçirebilir.

Beşinci düzeydeki liderler, alışılmamış liderlik özellikleri sergiler: Çoğu zaman çekingen, gösterişsiz, ilgi odağı olmaktan hoşlanmayan kişilerdir. Öte yandan az rastlanır bir kararlılığa, korkusuzluğa ve demir gibi bir iradeye sahiptirler. Egolarının hiç bir koşulda tutkularının önüne geçmesine izin vermezler. Çünkü onların tutkuları kendileriyle değil, başında yer aldıkların kurumun başarısıyla ilgilidir. Bu yönleri özellikle kriz zamanlarında ve köklü değişim kararları almaları gerektiğinde ortaya çıkar. Sarsılmaz bir profesyonellikle, kurumlarının geleceğini güvence altına almak için, kurumu kendilerinden sonra teslim edecekleri kişileri titizlikle seçer ve yetiştirirler. Bu düzeydeki liderleri geliştirmek için, işe alırken yaygın yaklaşımın dışına çıkmak ve öncelikle karakter ve kişilik değerlendirmesi yapmak, daha sonra stratejiye odaklanmak gerektiğini somut örneklerle kanıtlarlar.

Liderlik kavramıyla anlamdaş olabilecek kavram, etki ve etki yaratmadır. İster iş hayatında olsun, ister politik alanda, bir liderin karizma sahibi olması gerekmez. Sıradan görünümlü birçok lider önemli işler başarmıştır. Jim Collins’in saptadığı beşinci düzey liderlik özellikleri de, ilk bakışta sıradan görünen, sessiz sedasız, ancak zehir gibi bir azme, başarı tutkusuna sahip kişilere işaret etmektedir. Bu lider tanımı bana “saat sahibi lider” ile “mimar lider” farkını hatırlatıyor. Saat sahibi liderler, sahip oldukları saat sayesinde hem “doğruyu söyler, hem de işe yarar”lar. Mimar liderler ise “saat yaparlar ve kendilerinden sonra gelenlerin kendisine ihtiyaç duymadan işi yürütmesi”ne olanak yaratırlar. İşte Collins’in bize anlatmaya çalıştığı liderlik özellikleri de bu nitelikte.

Collins, Jim. “Level 5 Leadership”, Harvard Business Review, Jan. 2001.
Baltaş, Acar. (2005) Ekip Çalışması ve Liderlik, Remzi Kitabevi, 6. Basım.

Prof. Dr. Acar Baltaş

Biyografinin Tamamını Gör